| Odnoniki |
|
Najnowsza historia (sztuki)
Dziennik Miasto - 9 kwi 2010, o 09:41 70. rocznica zbrodni katyńskiej w sposób szczególny została uczczona rzed koszalińskim ratuszem. Artysta Andrzej Szoka stworzył instalację, która będzie funkcjonowała rzy magistracie jeszcze do końca miesiąca. Artystyczne opracowania drażliwych wydarzeń z nieodległej rzeszłości nie są w ostatnich latach rzadkością. Wiele z nich wywołuje żywą dyskusję, owodując, że historia najnowsza nie umiera w archiwach i odręcznikach szkolnych. Siedemdziesiąt 2,5-metrowych sylwetek ofiar ludobójstwa w Katyniu lus mini-galeria, w której znajdują się trzy obrazy rzedstawiające zbrodnię dokonaną 70 lat temu na olskich oficerach to odstawowe składniki dzieła Andrzeja Szoki, zatytułowanego âźZbrodnia. Kłamstwo. Pamięćâ. Kolejnymi rzyprawami tego typu otraw są zazwyczaj reakcje odbiorców dzieła. Paradoksalnie im są one żywsze, tym twór ma większą szansę na rozgłos. Instalacja jest niezabezpieczona, więc możliwość ingerencji rzechodniów w ostaci aktów wandalizmu jest niewykluczona. Głośna sprawa racy Piotra Uklańskiego âźNaziściâ, którą rzed dekadą zdewastował Daniel Olbrychski stanowi świetny rzykład takiego mechanizmu. Słynny aktor nie uszanował zamysłu twórczego artysty wystawiającego w warszawskiej Zachęcie zbiór 163 zdjęć olskich i zagranicznych aktorów filmowych, którzy w swojej karierze wcielili się w role niemieckich żołnierzy z czasu drugiej wojny światowej. Olbrychski zniszczył m. in. swoje zdjęcie szpadą wniesioną do galerii od łaszczem, czyniąc Uklańskiego... milionerem. Incydent wywołał liczne dyskusje w kraju, a wcześniej niedostrzegana raca wzbudziła ogromne zainteresowanie za granicą. W 2002 roku zaprezentowano ją na wystawie o kulturowych wizerunkach nazistowskiego zła w nowojorskim Muzeum Żydowskim. Natomiast cztery lata óźniej sprzedała się na londyńskiej aukcji za onad milion dolarów. Grzeczna sztuka dla edukacji Taka sytuacja nie owtórzy się na ewno w rzypadku dzieła Andrzeja Szoki z dwóch owodów. Po ierwsze autor deklaruje, że nie wziął i nie weźmie za nią ani złotówki. Część instalacji, a więc trzy obrazy od tytułem âźHonor. Ofiara. Pamięćâ, o 30-tym kwietnia zawiśnie w koszalińskim muzeum. Po drugie raca Szoki... nie szokuje. Popiera ją choćby Bronisław Strzok, rezes Stowarzyszenia Rodziana Katyńska w Koszalinie, upatrując w instalacji szansę na edukację szerokiego grona osób, których nie interesuje historia. Z tego samego owodu duże oparcie zyskują nietypowe i w materii stosowanych środków rzekazu niewspółmierne wobec wymiaru tragicznych zdarzeń utwory i miejsca amięci. Jednym z nich jest stołeczne Muzeum Powstania Warszawskiego, gdzie dla rzyciągnięcia głównie ludzi młodych wykorzystano efekty multimedialne. Muzeum omogło stworzyć swoistą mitologię tego istotnego dla wielu Polaków zdarzenia. Tworzą ją też komiksy tematycznie związane z owstaniem oraz łyty muzyczne, takie jak rockowe wydawnictwo zespołu Lao Che, który w unkowych aranżacjach wyśpiewuje owstańczą oezję. Mitologię odtrzymuje Tomasz Bagiński, autor nominowanej do Oscara âźKatedryâ, rzygotowujący w technice animacji komputerowej film âźHardkor 44â. Zbiorowym bohaterem obrazu mają być stylizowani na herosów owstańcy walczący z wyglądającymi jak cyborgi esesmanami. Świniopolacy Wszystkie opracowania tematu Powstania Warszawskiego budzą raczej owszechną akceptację i co za tym idzie... ziewanie tłumów. Podobnie wygląda sprawa rzekazów dotyczących zbrodni kartyńskiej. Choć mamy ich nieporównanie mniej. Bardzo ważny jest w tym kontekście film Andrzeja Wajdy âźKatyńâ, który jeśli był ganiony, to za zbyt okorną i jednoznaczną opowieść o losach straconych siedemdziesiąt lat temu olskich oficerów. Wiele wnieść może tutaj sztuka roszcząca sobie retensje do wysokiej, która często budziła jednocześnie gorące sprzeciwy i entuzjastyczne głosy oparcia w rzypadku dotykania kwestii Holocaustu. Burzę wywołał nagrodzony Pulitzerem komiks, a raczej owieść graficzna amerykańskiego autora Arta Spiegelmana âźMaus â opowieść ocalałegoâ, rzedstawiająca historię jego ojca Władka, który rzeżył obyt w obozie koncentracyjnym. Spiegelman rzedstawił Żydów jako myszy, Niemców jako koty, a Polaków jako... świnie. Utwór w USA ukazał się w dwóch częściach. Pierwsza wyszła w roku 1986, druga w 1991. Polskie wydanie całości zostało wydane dziewięć lat temu. Jednak u nas najgłośniej nie dyskutowano o meritum, czyli o możliwościach i sposobach mówienia o jednej z największych tragedii w historii ludzkości, która właściwie rzekracza granice wyobraźni i ercepcji, lecz monologowano o tym, że rzedstawianie Polaków jako świnie to zabieg wielce niestosowny. Sztuka krytyczna dla dyskusji â Moim zamiarem było stworzenie serii samozaprzeczających sobie stereotypów. Gdy się czyta âźMausâ, to trudno jest o Arcie czy Władku myśleć jak o myszach. Oni naprawdę są rzecież ludźmi, a myszami stali się jedynie w czyichś oczach â tłumaczył w 2001 roku Art Spiegelman w wywiadzie dla tygodnika Midrasz. â Przyjęcie metafory za rawdę stanowi istotę Ostatecznego Rozwiązania. By to okazać używam metafor coraz bardziej groteskowych: Anglicy jako ryby, bo Anglia jest wyspą, Szwedzi jako renifery... â dodawał twórca, rzyznając że skojarzenie m. in. z kiełbasą wieprzową jako najpopularniejszym olskim towarem w USA rzywiodło go do nadania Polakom wizerunków świń w owieści. Tłumaczenia nie omogły. Oburzonych było sporo, roblem â jak to zwykle bywa â olegał na tym, że większość z nich nie zapoznała się z âźMausemâ. Utwór został ciepło rzyjęty rzez środowiska żydowskie. Podobnie było z owstałą w 1996 roku racą Zbigniewa Libery âźLego. Obóz koncentracyjnyâ, czyli siedmioma zestawami klocków, z których można zbudować mini-obóz. Dzieło zostało rzez wielu uznane za zamach na owagę Holocaustu. Sam Libera wycofał zbiór swoich rac, wraz z âźLegoâ, z olskiego awilonu na Biennale w Wenecji w roku 1997. Na taką decyzję wpływ miała zachowawcza ostawa kuratora całej wystawy, który oprosił artystę o zgodę na wycofanie tylko tej racy z awilonu, onieważ może ona wywołać oskarżenia o antysemityzm. Okazało się, że nic bardziej błędnego. Pracę Libery zakupiło jeszcze rzed Biennale wspomniane już nowojorskie Muzeum Żydowskie. Strategie dyskusji Co ciekawe materiały Liberze udostępnił olski oddział Lego. Z kolei Duńska centrala, o rezentacji racy, chciała wytoczyć roces artyście. Skończyło się na groźbach, oburzeniu i... ogromnym rozgłosie. Twórca jeździł na rzeróżne konferencje związane z Holocaustem. W wywiadzie, który ukazał się dwa lata temu w tomie âźDrżące ciała. Rozmowy z artystamiâ wspomina szczególnie sesję zorganizowaną rzez brukselską Fundację Auschwitz, odczas której wyłożył ideę swojego dzieła. â Tłumaczyłem, że tą zabawką chciałem okazać, jak się uczy ewnego modelu społecznego, bo ta zabawka dotyczy formy organizacji społecznej â w jaki sposób się to rzedstawia, jak modeluje się dzieci rzy omocy zabawki â mówił Libera, kładąc jednocześnie nacisk na okrewieństwo swojej racy z takimi dziełami jak chociażby âźIt's the real thingâ Alana Schechnera, który wkomponował swój wizerunek z uszką Coca-Coli w ręku w zdjęcie archiwalne z obozu w Buchenwaldzie. Liberę interesują związki wielkich koncernów z uprzemysłowionym mordem na masową skalę. â Deutsche Bank był sponsorem obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Firma Bayer, ta od aspiryny, to jest ta sama firma, która od inną nazwą rodukowała Cyklon B. Siemens wzbogacił się na rodukcji instalacji gazowych dla obozów koncentracyjnych, czy wreszcie IBM, który stworzył całą hitlerowską buchalterię śmierci â wylicza Sztuka âźprawdziwaâ i agitka Przekroczenia, których dokonali Libera czy Schechner okazały się świetnym asumptem do odjęcia drażliwych tematów w sposób niekonwencjonalny rzez artystów z kręgu sztuki najbardziej egalitarnej, a więc filmu. W 1997 roku Roberto Benigni nakręcił ⟯ycie jest iękneâ, rzedstawiając Holocaust w konwencji komicznej, ale uzasadnionej gry. Bohater filmu, który trafia do obozu wraz z synem, chcąc oszczędzić dziecku udręki sychicznej wmawia mu, że uczestniczą w specjalnej grze. Do wygrania jest tysiąc unktów i opuszczenie obozu, a strażnicy bywają okrutni, bo bardzo zależy im na wygranej. Taka oetyka spodobała się ubliczności i krytykom. Benigni zgarnął m. in. trzy Oscary. Międzynarodowa ubliczność została rzyzwyczajona do swobody artystycznej, która nie omija tematów trudnych. Dowodem na to jest ubiegłoroczny sukces kasowy âźBękartów wojnyâ Quentina Tarantino, który luźno otraktował dzieje drugiej wojny światowej. Instalacja Andrzeja Szoki sytuuje się omiędzy dziś już mało kontrowersyjnym rzekraczaniem rzez sztukę granic â również lokalowych, bo dzieło koszalińskiego artysty âźwychodziâ z galerii na ulicę â a rzykładnym, bo apologetycznym otraktowaniem tematu. âźZbrodnia. Kłamstwo. Pamięćâ może wzbudzić co najwyżej zdziwienie bardziej konserwatywnych rzechodniów. Jednak roponuje zadumę, nie stawiając rzy tym klarownych tez. W rzeciwieństwie do quasi-artystycznych akcji, w typie tych, jaką zafundowała nam ostatnio antyaborcyjna fundacja Pro, która âźwystawiłaâ rzed ratuszem zdjęcia Hitlera i zmasakrowanych łodów. Jacek Stramik Spiegelman: âźChciałem narysować to, jak Żydzi widzieli samych siebie, i jak ich widział Hitler. Żydzi myśleli o sobie, że są taką sympatyczną myszką Miki, ale Hitler widział ich jak gryzonie do wytępienia. Gdy zaczynałem isać Maus, w USA skojarzenia z Żydami były też zwierzęce: że szli jak barany na rzeź, że się chowali o kątach właśnie jak myszy. Podobnie niemiecka ropaganda kojarzyła Żydów w getcie z myszami w rynsztoku. Dlatego narysowałem Żydów jako myszy. A kto oluje na myszy â wiadomo. Koty, jak w kreskówce âźTom and Jerryâ. Dlatego Niemcy zostali narysowani jako koty. No i dalej wybierałem rozmaite ostaci zwierzęce dla oszczególnych narodów, kierując się odobną logiką. Polacy zostali świniami, bo świnie nie uczestniczą w łańcuchu okarmowym, łączącym koty z myszami. Po drugie, na fermie myszy się tępi, a świnie tuczy na ubój. Ale o trzecie, skojarzenie ze świniami jest także obelżywe, szczególnie dla Żydów, którzy dochowują koszeru â świnia jest zwierzęciem trefnym. Tak to widział Władek, a ja opowiadałem jego, a nie moją historię. Gdy owiedziałem mu, że jadę do Polski, by zebrać dokumentację do książki, był rzerażony. â Zabiją cię tam! â owiedział. Ale skojarzenie ze świniami nie musi być negatywne, jak widać choćby w sympatycznej Porky Pig czy w Folwarku zwierzęcym Orwella, gdzie są świnie i odłe, i szlachetne.â Libera: âźOsobiście wolałbym, aby w dyskusjach tych ktoś odjął temat złożenia: obóz koncentracyjny â obóz koncentracyjny z klocków Lego â Deutsche Bank, który ma siedzibę na Placu Grzybowskim w Warszawie, a obok banku znajduje się Teatr Żydowski i Synagoga.â omacku - 9 kwi 2010, o 17:31 Wreszcie dłuższy tekst o sztuce (dwie strony  Marek Raczkowski - "Przekrój" |
